วรรณกรรมเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา
การศึกษาวรรณกรรมช่วยให้เกิดความเข้าใจขนบธรรมเนียม ประเพณี ความเป็นอยู่ แนวความคิดศิลปะและแบบอย่างการดำเนินชีวิตของคนในสังคม วรรณกรรมเป็นเรื่องราวที่เขียนขึ้นหรือแต่งขึ้นเพื่อเป็นคติสอนใจ
วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับคติสอนใจคน ซึงเป็นพื้นฐานแห่งวัฒนธรรมทางจิตใจ วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา ปรากฏออกมาทั้งที่ได้รับการถ่ายทอดจากคัมภีร์พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา ชาดก ต่างๆโดยตรง และที่นักปราชญ์รุ่นหลังได้ประพันธ์และมีอิทธิพล ต่อวรรณกรรมที่เขียนขึ้นมาภายหลัง เช่นไตรภูมิพระร่วงเป็นต้น
วรรณกรรมเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาที่สำคัญควรศึกษา มีดังนี้...
พระไตรปิฎก คือ คัมภีร์คำสอนของพระพุทธเจ้า ซึ่งแบ่งเป็น 3 หมวดคือ
๑. พระวินัยปิฎก เป็นคัมภีร์เกี่ยวกับกฎเกณฑ์และระเบียบวินัยสำหรับการประพฤติตนของพระภิกษุสงฆ์ และบริษัททั้งหลายที่เป็นอุบาสก อุบาสิกา
๒. พระสุตตันตปิฎก เป็นคัมภีร์ว่าด้วยคำสอนทั่งไปของพระพุทธองค์ มีความเกี่ยวเนื่องกับเรื่องราวต่างๆทั้งที่เป็นคำสอนของบรรพชิต และฆราวาส และเป็นคำสอนอธิบายความเป็นมาของสรรพสิ่งในโลก รวมทั้งวิธีการแก้ปัญหาต่างๆในชีวิต
๓. พระอภิธรรมปิฎก เป็นคัมภีร์ว่าด้วยเรื่องธรรมะชั้นสูง เป็นเรื่องจิต เจตสิก รูป นิพพาน
คัมภีร์ไตรปิฎกเป็นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาที่สำคัญยิ่ง เป็นแหล่งความรู้หรือวิทยาการต่างๆอย่างลุ่มลึก และกว้างขวาง มีอิทธิพลอย่างมากต่อวัฒนธรรมทางจิตใจของคนไทย ช่วยทำให้ประเทศไทยมีความเป็นหนึ่งทางด้านวัฒนธรรมมาตั้งแต่โบราณ..
ชาดก: เป็นการบันทึกเรื่องราวของพระพุทธเจ้าในชาติก่อนจัดเป็นคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาอย่างหนึ่งโดยได้รับการรวบรวมจากคัมภีร์พระไตรปิฎก ชาดกนั้น เป็นเรื่องคล้ายนิทานเป็นคติสอนใจ ให้คนเข้าใจได้ง่าย ชัดเจน โดยยกตัวอย่างเป็นเรื่องๆ เพื่อให้คนอ่านหรือคนฟังมีความเพลิดเพลินไปด้วย
ชาดกในพระไตรปิฎก แบ่งเป็นหมวดเรียกว่า นิบาต หากคำสอนมีเพียงคาถาบถเดียว เรียกว่า เอกนิบาต ถ้ามีเกินกว่า80บาทเรียกว่า มหานิทานชาดก ในมหานิทานชาดกนั้นมีเรื่องใหม่ๆ ถึง10 เรื่อง เรียกว่า ทศชาติ มีชื่อเรียกในประชาชนทั่วไปว่าพระเจ้ามีสิบชาติ ในสิบชาตินี้ เวสสันดรชาดก เป็นเรื่องหนึ่งที่แสดงบารมีที่ยอดเยี่ยมของพระพุทธเจ้า นับเป็นทานบารมี เวสสันดรชาดก ได้รับการเรียบเรียงในรูปของวรรณกรรมอันไพเราะ ตามวัดต่างๆพระนิยมเทศชาดกเรื่องนี้มาก ซึ่งเรียกว่า เทศน์มหาชาติ ชาดกเรื่องนี้กล่าวถึงเรื่องราวสมัยเมื่อครั้งเสวยพระชาติเป้นพระเวสสันดร ผู้มีใจกุศล บริจาคทุกอย่างเพื่อช่วยเหลือคนยากจน
นอกจากนี้ก้อมีชาดกนอกนิบาตหรือนอกพระไตรปิฎก
ไตรภูมิพระร่วง ไตรภูมิพระร่วงเป็นวรรณกรรมทางศาสนาที่สำคัญยิ่งเล่มหนึ่ง จัดเป็นวรรณกรรมเล่มแรกในประวัติวรรคดีไทยพระมหาธรรมราชาที่1(พญาลิไท)ทรงแต่งขึ้นเป็นภาษาไทยก่อนขึ้นครองราชย์ โดยมีชื่อครั้งแรกว่า ไตรภูมิกถา
ไตรภูมิพระร่วง สันนิฐานว่าเป็นหนังสือที่เกิดจากการค้นคว้ารวบรวมข้อมูลต่างๆทางพระพุทธศาสนา นักปราชญ์บางท่านกล่าวว่า หนังสือไตรภูมิพระร่วงเกิดจากการรวบรวมมาจากลัทธิศาสนาพราหมณ์ พุทธ และลัทธิจีนรวม 30 คัมภีร์
เนื้อหาไตรภูมิพระร่วง เกี่ยวข้องกับเรื่องกำเนิดจักรวาลกำเนิดมนุษย์ การสร้างโลกอันเป็นดินแดนซึ่งมนุษย์ สัตว์ และเทพยดาพากันเวียนว่ายตายเกิดตาบาปและบุญของตน ที่สำคัญอีกประการหนึ่งของหนังสือเล่มนี้ คือ การสอนให้คนมีศีลธรรมยึดหลักคำสอนทางศาสนาโดยเครงคัด ให้ละเว้นความชั่วทำแต่ความดี
จุดมุ่งหมายของการแต่งหนังสือเล่มนี้ ก็เพื่อเผยแผ่คำสอนของศาสนาและสร้างศาสนสถาน ซึ่งจะช่วยให้เกิดเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชาติในโอกาสต่อไป หนังสือเล่มนี้มีอิทธิพลมากต่อการดำเนินชีวิตของสังคมไทย ทำให้คนคิดสร้างสมบารมีเพื่อจะได้ไปเกิดในสวรรค์ หรือในภพที่ดียิ่งขึ้น และวิธีการสร้างสมบารมีก็คือการมีใจเมตากรุณาเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่แก่คนอื่น ให้ทาน รักษาศีล สร้างถาวรวัตถุ ศาสนสถานและสิ่งที่ช่วยประโยชน์แก่สาธารณชน
หนังสือไตรภูมิพระร่วงยังมีอิทธิพลในการดลบันดาลใจ กวีและศิลปิน คือทำให้มีการเขียนหนังสือ แต่งบทกวี เป็นภาพตามฝาผนังการแกะสลัก และการปั่นรูปต่างๆ ตามเนื้อหาที่ปรากฏในหนังสืออิกด้วย....
